เหตุที่พระพุทธเจ้าตรัส นิทานชาดก กูฏวาณิชชาดก : ทรงปรารภพ่อค้าโกงคนหนึ่ง
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติในนครพาราณสี
มีพ่อค้า 2 คน ชื่อว่าบัณฑิตและอติบัณฑิต ร่วมกันทำการค้าโดยชวนกันบรรทุกสินค้าใส่เกวียน 500 เล่ม ออกไปขายในชนบท เมื่อขายสินค้าหมดแล้วก็พากันเดินทางกลับสู่กรุงพาราณสี
ครั้งถึงเวลาที่จะแบ่งกำไรในการค้าขาย พ่อค้าอติบัณฑิตพูดขึ้นว่า
“นี่เพื่อน เราว่าเราควรได้กำไร 2 ส่วน”
“ทำไมล่ะ” พ่อค้าที่ชื่อบัณฑิตถาม
“ก็เพราะว่าเราชื่ออติบัณฑิต ที่แปลว่าเหนือกว่าบัณฑิตไง ดังนั้นเราควรได้ 2 ส่วน นายเอาไปส่วนเดียว” อติบัณฑิตตอบหน้าตาเฉย
“เฮ้ย จะเป็นงั้นได้ไงเล่า เราลงทุนเท่ากันก็ควรจะแบ่งเท่าๆกันสิ นายจะได้มากกว่าได้ยังไง” พ่อค้าบัณฑิตไม่ยอม
“ก็บอกแล้วว่าเราชื่อ อติบัณฑิต เราต้องได้สองส่วน” อติบัณฑิตยังคงยืนกราน
เมื่อตกลงกันไม่ได้เช่นนั้น อติบัณฑิตจึงคิดหาอุบายที่จะได้ส่วนแบ่งมากกว่า โดยให้พ่อของเขาเข้าไปอยู่ในโพรงไม้ ปลอมเป็นรุกขเทวา แล้วให้ตัดสินว่าเขาควรได้สองส่วน แล้วก็กลับไปชวนพ่อค้าบัณฑิตไปให้รุกขเทวาตัดสิน
เมื่อไปถึงต้นไม้ใหญ่ พ่อค้าอติบัณฑิตได้ร้องถาม
“ท่านรุกขเทวาช่วยตัดสินหน่อยสิว่า คนชื่อบัณฑิต หรือคนชื่ออติบัณฑิต ควรได้ส่วนแบ่งมากกว่ากัน”
“อติบัณฑิตควรได้ส่วนแบ่งมากกว่าเพราะ อติบัณฑิต แปลว่าเหนือกว่าบัณฑิต” รุกขเทวาเสียงแปลกๆตอบ
พ่อค้าบัณฑิตรู้กลอุบายจึงวิ่งไปหอบฟางมาสุมที่โพรงไม้แล้วจุดไฟทันที
เทวดาปลอมเมื่อถูกไฟก็ทนไม่ไหว กระโดดพรวดโหนกิ่งไม้ไว้ แล้วกระโดดลงดิน พลางตะโกนว่า
“โอ๊ยยย…ไม่เอาแล้ว เจ้าอติบัณฑิตเกือบทำพ่อตายแล้วไหมล่ะ”
สุดท้ายพ่อค้าทั้งสองก็ได้ส่วนแบ่งเท่ากัน
ข้อคิดจากชาดก กูฏวาณิชชาดก :
1.เหนือฟ้ายังมีฟ้า ผู้ฉลาดในทางที่ผิดย่อมเจอคนที่ฉลาดกว่าเล่นงานจนได้
2.การทำการค้ากับใคร ควรดูให้แน่ใจเสียก่อนว่าเขาเป็นคนซื่อสัตย์หรือไม่
ประชุมชาดก
พ่อค้าอติบัณฑิต ได้เกิดเป็น พ่อค้าโกงในชาตินี้
พ่อค้าบัณฑิต ได้เกิดเป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า
