เหตุที่ตรัสชาดก มตกภัตตชาดก : ทรงปรารภถึงการฆ่าสัตว์เพื่อเซ่นไหว้บรรพบุรุษของมนุษย์ในยุคนั้นที่นิยมทำกันมาก
ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี
มีพราหมณ์คนหนึ่ง เป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์ที่มีชื่อเสียง ท่านมีลูกศิษย์มากมาย วันหนึ่งท่านต้องการจะเซ่นไหว้บรรพบุรุษและผีไร้ญาติทั้งหลาย จึงสั่งให้ลูกศิษย์ไปจับแพะมา แล้วให้พาไปอาบน้ำ ประดับด้วยดอกไม้ต่างๆ
เมื่อลูกศิษย์ได้อาบน้ำแพะเรียบร้อยแล้วจึงให้ยืนพักอยู่ที่ริบแม่น้ำนั้น จู่ๆ เจ้าแพะโชคร้ายก็หัวเราะขึ้นเสียงดัง สักพักกลับร้องไห้โฮขึ้นมา พวกลูกศิษย์เห็นดังนั้นก็พากันประหลาดใจ แล้วเอ่ยถามแพะขึ้นว่า
“นี่เจ้าเป็นอะไร กลัวตายจนเสียสติไปเลยรึ”
“เราไม่ได้กลัวตาย ถ้าท่านอยากรู้ พาเราไปหาอาจารย์พวกท่านสิ แล้วเราจะบอก”
พวกเขาจึงได้จูงแพะไปหาอาจารย์และเล่าเรื่องทั้งหมดให้ฟัง
“ไหนเจ้าบอกมาซิว่าทำไมเจ้าจึงหัวเราะ สลับกับการร้องไห้เช่นนั้น” อาจารย์ถาม
“ก็เพราะความดีใจและเสียใจน่ะซี ท่านอาจารย์ เมื่อกี้นี้เราเกิดระลึกชาติได้ขึ้นมาว่าชาติก่อนๆ โน้น เราก็เคยเกิดเป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์เหมือนกับท่าน แล้วได้ฆ่าแพะตัวหนึ่งเพื่อเซ่นไหว้ เพราะกรรมอันนั้นเราจึงได้ไปเกิดเป็นแพะ และโดนตัดศีรษะมาแล้วถึง 499 ชาติ ชาตินี้เป็นชาติที่ 500 แล้วเราจะได้พ้นเวรพ้นกรรมเสียที เลยทำให้เราดีใจ ส่วนที่ร้องไห้ก็เพราะเราสงสารท่าน ที่จะต้องไปชดใช้กรรมโดนตัดศีรษะถึง 500 ชาติเหมือนกับเรา อย่างไรเล่า” เจ้าแพะตอบยืดยาว
เมื่อพราหมณ์ได้ฟังดังนั้นก็สลดใจเกรงกลัวบาปกรรมตามสนองขึ้นมาทันที จึงสั่งให้งดการฆ่าสัตว์ทั้งหมด และบอกกับแพะว่า
“เอาละเจ้าแพะ ข้าไม่ฆ่าเจ้าแล้ว เจ้ารอดตายแล้วนะ”
แพะส่ายหน้าพลางตอบเสียงเศร้าว่า
“ถึงท่านจะไม่ฆ่า เราก็ต้องตายในวันนี้แน่”
“ไม่ต้องกลัวหรอก ข้าจะให้คนของข้าคอยติดตามไม่ให้ใครมาทำร้ายรังแกเจ้าได้ เพื่อเป็นการตอบแทนคุณที่เจ้าชี้หนทางสว่างแก่ข้า” พราหมณ์ให้ค่ำมั่น แล้วก็ปล่อยแพะไป โดยให้ลูกศิษย์เดินตามไปคอยอารักขาตลอดทาง
แต่ไม่มีใครหนีกฎแห่งกรรมได้พ้น ขณะที่มันตะกายขึ้นไปเล็มกินใบไม้บนก้อนหินก้อนหนึ่ง ทันใดนั้นก็มีสายฟ้าฟาดเปรี้ยงลงมาที่ก้านคอมันอย่างไม่มีปี่มีขลุ่ย ทำให้หัวแพะน้อยๆขาดกระเด็นไปตกเบื้องหน้า เลือดสีแดงสาดกระจายทั่วบริเวณ ร่างของมันล้มกลิ้งขาดใจตาย ณ ที่นั้น เป็นที่อนาถยิ่ง
รุกขเทวดาเห็นเหตุการณ์อันน่าสยดสยองนั้น จึงปรากฏกายออกมาแล้วแสดงธรรมกับมหาชนว่า “เมื่อท่านเห็นผลของบาปเช่นนี้แล้ว จงอย่าฆ่าสัตว์อีกเลย เพราะผู้มีปกติฆ่าสัตว์ย่อมเศร้าโศกตลอดกาล”
มหาชนได้ฟังธรรมนั้นแล้ว จึงตั้งอยู่ในศีล 5 ที่สำคัญไม่มีใครฆ่าสัตว์อีกเลย
ข้อคิดจากชาดก : มตกภัตตชาดก
1. การเอาชีวิตของผู้อื่นมาเป็นเครื่องเซ่นสรวง นอกจากจะไร้ประโยชน์แล้ว ยังเป็นการก่อบาปกรรมโดยแท้
2. จะหาความเจริญจากการฆ่าผู้อื่นนั้น ไม่มีแน่นอน
ประชุมชาดก
รุกขเทวดาในครั้งนั้น ได้เป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า
