เหตุที่ตรัสชาดก มุณิกชาดก : ทรงปรารภหญิงอ้วนผู้ประเล้าประโลมภิกษุรูปหนึ่ง และพระรูปนั้นต้องการจะสึก
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี
มีบ้านตระกูลหนึ่งเลี้ยงชีพด้วยการทำไร่ทำนา เขาเลี้ยงวัวไว้ 2 ตัว ชื่อมหาโลหิต วัวผู้พี่ และจูฬโลหิต วัวผู้น้อง และยังมีหมูอ้วนอีกตัวหนึ่งชื่อว่า มุณิกะ อยู่ในคอกข้างๆ กัน
ทุกๆ เช้า วัวทั้งคู่ต้องออกไปไถนาและเทียมเกวียนบรรทุกสิ่งของไปยังที่ต่างๆ กว่าจะกลับก็ค่ำมืด วัวทั้งสองต่างก็เหน็ดเหนื่อยเป็นอันมาก อาหารที่พวกมันได้กินอยู่ทุกวันก็คือหญ้าแข็งๆ กับฟางแห้ง วันละเล็กน้อยและน้ำเปล่า เท่านั้น ผิดกับเจ้าหมูอ้วนที่วันๆ
ไม่ต้องทำอะไรได้แต่กินกับนอน อาหารที่เจ้าหมูได้กินก็มีแต่ข้าวปลาอาหารอย่างดีน่าอร่อยทั้งนั้น วันหนึ่งเมื่อวัวทั้งสองกลับมาถึงคอกวัวด้วยความอ่อนเพลีย วัวตัวน้องก็ปรารภกับวัวตัวพี่อย่างขมขื่น
“พี่ดูสิ เราสองพี่น้องทำงานให้เขาอย่างหนักทุกวัน แต่ไม่ได้กินของดีๆ อย่างเจ้าหมูเลย วันๆ ไม่เห็นมันทำอะไร ทำไมเขาถึงรักมันให้กินแต่ของดีๆ อย่างนี้มันไม่ยุติธรรมเลย”
“ใจเย็นๆ น่า อย่าคิดมากเลย เรามีหน้าที่ต้องรับใช้เขาเราก็ต้องทำ เขาให้เรากินดีไม่ดียังไง เราก็ต้องทน” มหาโลหิต วัวตัวพี่ปลอบ
“ฉันชักจะทนไม่ไหวแล้วนะพี่ งานก็หนัก ให้กินแต่ฟางแห้งๆ หญ้าแข็งๆ แล้วจะเอาแรงที่ไหนไปทำงาน เฮ้อ!” วัวตัวน้องยังบ่นไม่เลิก
“นี่เจ้าจะเห็นแก่กินมากไปแล้วนะ เชื่อพี่เถอะ สิ่งที่เจ้าเห็นอาจจะไม่เป็นอย่างที่เจ้าคิดก็ได้”
เช้ามืดวันหนึ่งในขณะที่วัวทั้งคู่กำลังหลับสบาย มันก็ต้องสะดุ้งตื่นด้วยความตกใจ เพราะเสียงร้องลั่นอย่างเจ็บปวดแสนสาหัสของเจ้าหมูมุณิกะ แน่ละ! มีคนกำลังลากมันไปที่โรงครัวเพื่อจะเชือดมันมาทำอาหารเลี้ยงแขกให้กับลูกสาวเจ้าของบ้านที่จะแต่งงานในวันนี้ ขณะที่เจ้าหมูโชคร้ายพยายามส่งเสียงร้องลั่นและดิ้นทุรนทุรายอย่างหนักอยู่นั่นเอง มีดปลายแหลมคมวาววับเล่มหนึ่งถูกแทงเข้าไปที่คอหอยของมันจนมิดด้าม พอเขาชักมีดกลับออกมา เลือดหมูสีแดงเข็มก็พุ่งกระฉูดออกมาอย่างแรงราวกับท่อน้ำแตก มันดิ้นต่อไปอีกสักครู่ก็เงียบเสียง ชีวิตอันแสนสุขของเจ้าหมูอ้วนจบสิ้นลงแค่นั้น
“เป็นอย่างพี่ว่าไหมล่ะ” วัวตัวพี่สะกิดบอกน้อง
“ครับพี่….แต่ก็สงสารเจ้าหมูจัง” จูฬโลหิตตอบ และหลังจากนั้นมา มันก็หายขุ่นข้องหมองใจ และตั้งใจทำงานของมันอย่างเต็มที่
ข้อคิดจากชาดก : มุณิกชาดก
1. คนเกียจคร้านไม่ทำงานแต่อยู่ดีกินดี สักวันคงถึงจุดจบอย่างอนาถ
2. เมื่อเห็นคนอื่นอยู่ดีมีสุข ไม่ควรอิจฉาเขา บางครั้งมันอาจไม่ใช่อย่างที่เราคิด
3. ตั้งใจทำหน้าที่ของตนให้ดีที่สุด เป็นลูกน้องไม่ควรนินทาเจ้านาย
ประชุมชาดก
หมูมุณิกะในครั้งนั้น ได้เกิดเป็น ภิกษุผู้นั้น
ลูกสาวเจ้าของบ้านที่จัดงานแต่งงาน ได้เกิดเป็น หญิงอ้วนผู้นั้น
จูฬโลหิต วัวตัวน้อง ได้เกิดเป็น พระอานนท์
มหาโลหิต วัวตัวพี่ ได้เกิดเป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า
